လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀၀ အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အဖွံ့ဖြိုးဆုံးအချိန် (ကျောင်းစာအုပ်ထဲမှာ ထည့်မသင်တဲ့ သမိုင်း)
လတ်တလော ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဝန်ကြီးချုပ် (အာဏာသိမ်းယူထားသော စစ်အစိုးရ) နုတ်ထွက်ပေးရေး ၊ ဒီမိုကရေစီအရေး ၊ ဘုရင်စံနစ် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး ဆန္ဒပြနေကြတယ် ။
သူ့နိုင်ငံ သူ့အရေးထက် ကိုယ့်ပြဿနာက စိုးရိမ်စရာတွေမို့ သိပ်စိတ်မဝင်စားပေမဲ့ ” ဘုရင်သည် ဥပဒေအောက်တွင် ရှိရမည် ” ဆိုသောစကားကို စိတ်ဝင်စားသည် ။ တနည်းအားဖြင့် သက်ဦးဆံပိုင် ဘုရင်မှသည် စည်းမျဥ်းခံဘုရင် constitutional monarchy ကို အလိုရှိနေကြပြီလို့ နားလည်လိုက်တယ် ။
မြန်မာ့သမိုင်းတွင် ဒီလို constitutional monarchy အလှည့်အပြောင်းလုပ်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ကြဖူးတယ် ။ နန်းတွင်းက ကင်းဝန်မင်းကြီး ဦးကောင်း ဟာ အင်္ဂလန်နဲ့ ဥရောပကို ပညာတော်သင်သွားတဲ့ မြန်မာလူငယ်အဖွဲ့ကို ဦးဆောင်ခဲ့တယ် ။ အင်္ဂလိပ်တို့ရဲ့ ရေတပ်အင်အားနဲ့ အင်္ဂလန်ရဲ့ constitutional monarchy ကို သဘောကျခဲ့တယ် ။ မြန်မာ့ထီးနန်းကိုလည်း အဲဒီလို ပြုပြင်ပြောင်းလဲစေချင်တယ် ။ တည့်တည့်ပြောရရင် ဘုရင်တစ်ဦးရဲ့ ပါဝါ ကို အမတ်အဖွဲ့ (ပါလီမန်) ရဲ့ပါဝါ နဲ့ ဝေမျှလို့ ထိန်းချုပ်ချင်တယ် ။
မင်းတုန်းမင်းရဲ့ မိဖုရား ဆင်ဖြူမရှင်ကလည်း သမီးတော် သုံးပါးသာရှိပြီး သားမရှိလို့ ဘုရင့်မယ်တော် ဖြစ်ခွင့်မရလို့ ကြံရာမရ ဖြစ်နေတယ် ။ ထက်မြက်တဲ့မင်းသားများကို တင်ရင် သူတို့ကြိုးကိုင်လို့မရလို့ နုံနုံအအ အေးတဲ့ သီပေါမင်းသားကို သူ့သမီးနဲ့ပေးစားလို့ဘုရင်တင်ရင် နန်းတွင်းမှာ ပါဝါရနိုင်မယ် ။ ဦးကောင်းရဲ့ ရည်မှန်းချက် constitutional monarchy အကောင်ထည်ဖော်နိုင်မယ် ။ တစ်ချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ် ။
၁၈၇၈ မင်းတုန်းမင်း နာမကျန်းဖြစ်ပြီးအိပ်ယာထဲ လဲနေစဥ်မှာ မြောက်ဥယျာဥ် ဆွေးနွေးပွဲ (ကက်ဘိနက်စည်းဝေး) လျှို့ဝှက်ထိုင်တယ် ။ သီပေါမင်းသားကို နန်းတင်မယ် ကန့်ကွက်တဲ့သူ ဒီနေရာမှာ ခေါင်း ထားခဲ့ရမယ် ။ ပြတ်သားတယ် ။ မဲမခွဲပါ ။ အစွမ်းထက်တဲ့မင်းသားအပါး ၄၀ ကျော် သမီးတော် အပါး ၄၀ ဥာဏ်စင်ပြီးခေါ်တယ် ။ ဖမ်းပြီး အဆုံးစီရင်လိုက်တယ် ။
၁၈၇၈ အောက်တိုဘာ မင်းတုန်းမင်းနတ်ရွာစံပြီး သီပေါမင်းနန်းတယ်။ constitutional monarchy အကောင်ထည်ဖော်ကြပေါ့ ။ သိပ်မကြာဘူး ၇ နှစ်ကြာပြီးနောက် ၁၈၈၅ အင်္ဂလိပ် မန္တလေးနန်းတော်ကို သိမ်းပြီး တစ်နိုင်ငံလုံး ကိုလိုနီပြုခဲ့တယ် ။
အင်္ဂလိပ်တို့ကို ပြန်မတိုက်ဖို့ ဦးကောင်း တိုက်တွန်းတယ် ။ စစ်အင်အားကို သူသိနေတယ် ။ စုဖုရားလတ် ဒေါသထွက်ပြီး သနပ်ခါး ၊ ကျောက်ပြင် ၊ ထမီတွေ ပို့လိုက်တယ် ။ သူရဲဘောကြောင်တဲ့ ဖိုးဖိုးကောင်းအတွက်တဲ့ ။ ဦးကောင်း လိမ်ထုတ် မင်းဆက်ပြုတ် စကားပေါ်လာတယ် ။ ဘယ်သူ့ကြောင့် ထီးနန်းပျောက်ရပါတယ်ဆိုတာ ငြင်းနေလို့အကျိုးမရှိပါ ။ ဘယ်ဘုရင် တက်တက် အင်္ဂလိပ်က ဘယ်လိုမဆို သိမ်းဖို့ plan ရှိပြီးသားပါ ။
၁၈၈၅ မှာ ဘုရင်နဲ့မိဖုရားကို အိန္ဒိယပို့ဆောင်တော့ ဒီဇင်ဘာလမှာ ပင်လယ်ကိုရောက်တယ် ။ အရှင်နှစ်းပါးဟာ အခုမှ ပင်လယ်ကို မြင်ဖူးပါသတဲ့ အရပ်ကတို့ ။ ဝါးလုံးခေါင်းထဲမှာ လသာခဲ့တဲ့ ဘုန်းတန်ခိုးအာနုဘော်တို့ကြောင့် စသည်ဖြင့် ဘုန်းတော်ဘွဲ့တွေ တမ်းတနေဦးမလား ။
အမှန်တော့ ဒုတိယ အင်္ဂလိပ် မြန်မာစစ်ပွဲပြီးကတည်းက သဘောပေါက်သင့်တာ ။ ဒုစစ်ပြီးတော့ ၁၈၅၂ စက်တင်ဘာမှာ ရန်ကုန် city plan ဆွဲနေပါပြီ ။ ဒီဇိုင်းဆွဲသူက lieutenant Fraser ပါ ။ အထက်မြန်မာမှာ မြန်မာမင်းအုပ်ချုပ်ပြီး အောက်မြန်မာမှာ အင်္ဂလိပ် အုပ်ချုပ်တယ် ။ ရေနီမြို့က နယ်စပ်မျဥ်းပေါ့ ။ ကဲ တွေးဆကြည့် မိတ်ဆွေတို့ ။ one country two kingdoms ။ သာမန်လူတွေ ဘယ်မှာ နေချင်လဲ ။ အထက်လား အောက်လား ။
ပထမ တစ်နှစ် နှစ်နှစ်မှာတော့ မြန်မာတွေ အထက်တက်ကြတယ် ။ မျက်နှာဖြူ အင်္ဂလိပ်တွေ ခပ်စိမ်းစိမ်းပေါ့ ။ နောက်တော့ အစုလိုက် အပြုံလိုက် အောက်ပြည်သို့ ဆင်းလာပါတော့တယ် ။ ဘာကြောင့်လဲ ။ ၁၈၇၇ မှာ အင်္ဂလိပ်က ရန်ကုန် ပြည် ရထားလမ်းဖောက်တယ် ။ ရထားတခါမှ မမြင်ဖူးးသူတွေ တွေ့ချင်ရင်ဆင်းလာရမယ် ။ တွေးကြည့်စမ်းဗျာ ။ ရွှေတိဂုံ ဘုရားဖူးမယ် ။ ရထားကြီးစီးပြီး ပြည် ရွှေဆံတော်ဖူးမယ် ။ ရွှေတိဂုံကုန်းတော်မှ ဆူးလေစေတီအထိ ၇ ပေအချင်းမကတဲ့ ရေဆင်းပိုက်ကြီးတည်ဆောက်တယ် ။ ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်ရုံး (အလံပြဘုရားလမ်း) တည်ဆောက်တော့ အဲဒီရေဆင်းပိုက်ကြီးကို ပိတ်လိုက်တယ် ။ သိမ်ဖြူမှာ ရေလျံတော့တာပေါ့ ။
၁၈၆၀ နောက်ပိုင်း mission school တွေ အစိုးရကျောင်းတွေရောက်လာပြီ ။ ရိုးရာ ဘုန်းကြီးကျောင်း ပညာရေးမှ ခေတ်သစ်ပညာရေး ဗြန်းကနဲ ပြောင်းလဲလာတာ ဘယ်သူမသင်ချင်ပဲ ရှိမလဲဗျာ ။ ကိုလိုနီခေတ်မှသည် ၁၉၇၀ ထိ mission school က ၇ တန်းအောင်ဟာ အစိုးရတက္ကသိုလ်ဘွဲ့ရနဲ့ ညီတယ် ဆိုတဲ့ စကား နားခါးပေမဲ့ မှန်နေတယ် ။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ရဲ့ မူလအစက Cushion school , ထိုမှ ၁၉၀၄ american baptist mission college ကစခဲ့ရတာပါ ။ အဲဒီအချိန်က ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ရဲ့ အဆင့်တန်း အားလုံးသိမှာပါ ။ (ယနေ့သတင်း ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ကမ္ဘာ့အဆင့် ၇၁၁၆ ၊ အာဆီယံအဆင့် ၃၂၁ source : Webometric)
ပညာရပ်ဆိုင်ရာမှာလည်း အင်္ဂလိပ်အရာရှိတွေ ပုဂံကျောက်စာတွေကို မေးမြန်းတော့ ဖြေနိုင်သူတစ်ယောက်မှမရှိခဲ့ဘူး ။ လန်ဒန် Dulwich , Oxford တက္ကသိုလ်က အရှေ့တိုင်းဘာသာကျွမ်းကျင်သူ C . O Blagden က ဝှက်စာဖော်သလို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ် ။ သူက ရှေးမွန်စာ မလေးဘာသာ ကျွမ်းကျင်သူဖြစ်တယ် ။ C . O Blagden က ဗမာတွေကို ရှေးပျူ ၊ မွန် ၊ ဗမာစာ ဖတ်နည်း သင်ပေးခဲ့တယ် ။
၁၈၅၇ မင်းတုန်းမင်း မန္တလေးနန်းတော်ဆောက်နေစဥ် ရန်ကုန်ဆိပ်ကမ်းမှာ နိုင်ငံတကာသွား ကုန်တင် ခရီးသည်တင် သေင်္ဘာတွေ ပြေးဆွဲနေပြီ ။ ဘဏ်တိုက်ကြီးတွေ ကုန်တိုက်ကြီတွေ ရောက်လာပြီ ။ မြန်မာတွေ brandy ကို ပိုခံတွင်းတွေ့ကြသတဲ့။
ထူးခြားမှုတစ်ခုက မြေအောက်မှာ တည်ဆောက်ထားတဲ့ water supply ရေသုံးပိုက် ၊ အရေးပေါ်မီးသတ်ပိုက် ၊ မိလ္လာပိုက်တွေ ဆောက်တယ် ။ မိလ္လာပိုက်တွေကို မှုတ်စက် hydropneumatic system နဲ့ကန်ကိုပို့ treatment စစ်ထုတ်သန့်စင်ပြီး မြစ်ထဲ ပို့တဲ့စံနစ် ၁၈၈၇ မှာ ဆောက်ပြီးပြီ ။ ဘာဆန်းလို့လဲ မေးရင် လွပ်လပ်ရေးရပြီး အစိုးရအဆက်ဆက် သာကေတ ၊ သုဝဏ္ဏ ၊ တောင် မြောက်ဥက္ကလာ ၊ ဒဂုံ မြိုသစ်များ အဲဒီလို infrastructure မျိုး မလုပ်နိုင်ပါ ။ အထူးသဖြင့် ၂၄ နာရီရေစီးနေတဲ့ မီးသတ်ပိုက် မတည်ဆောက်နိုင်ခဲ့ပါ ။
၁၉၀၇ ခုနှစ် ရန်ကုန်မှာ လမ်းဘေးလျှပ်စစ်မီးတိုင်တွေ ထွန်းနေပြီ ။ ၁၈၉၁ မှာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ အိမ်ဖြူတော်မှာ လျှပ်စစ်မီးထွန်းတယ် ဆိုတော့ကာ မြန်မာတွေရဲ့ လူနေမှုအဆင့်ကို မှန်းဆနိုင်ပါတယ် ။ ၁၉၆၀ မတိုင်ခင်အထိ မြန်မာဟာ ကမ္ဘာမှာ ဆန်စပါးအများဆုံး တင်ပို့ရောင်းချတဲ့ နိုင်ငံဖြစ်ခဲ့တယ် ။ နောက်ပိုင်း ထိုင်း နဲ့ ဗီယက်နမ် ဖြစ်သွားတယ် ။
ဖေ့စဘွတ်မှာ မြန်မာတွေရဲ့ ရွှေခေတ် post တွေ ဖတ်လိုက်ရတယ် ။ ဒီ debate အဖြေထုတ်ဖို့ မရည်ရွယ်ပါဘူး ။ ပါတ်ဝန်းကျင် ထိုင်းနိုင်ငံက ကိုယ့်ထက် အခြေခံအဆောက်အအုံ လူနေမှုစံနစ် infrastructure ၁၀ ဆ လောက်သာနေချိန်မှာ တချိန်က ရွှေထီးဆောင်းခဲ့တဲ့ အတိတ်ကို သာယာချင်စိတ် အလျှင်းမရှိပါ ။
သို့သော် သမိုင်း ဖြစ်ရပ်မှန်သည် လိမ်လည်လို့မရပါ ။ ထိမ်ချန်လို့ မရပါ ။ နောင်လာနောက်သား တစ်ယောက်ယောက် သမိုင်းစာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်လာတဲ့အခါ ဒီလိုဖြစ်ခဲ့တယ်ဆိုတာ သိစေချင်တာပါ ။
AungThein Thein ကိုးကား – နန်းမှုနန်းရာ (မြကေတု) A history of Rangoon by R B PEARN ဘာသာပြန် ကိုကိုလေး ရန်ကုန်သမိုင်း ရတနာပုံ နိဒါန်း နဲ့ နိဂုံး (ဒဂုံ ခင်ခင်လေး)
